Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna spowodowana nieprawidłowościami w produkcji lub działaniu insuliny, czyli hormonu wydzielanego przez trzustkę. Należy ona do grupy chorób cywilizacyjnych, ściśle związanych z dietą oraz trybem życia.
Dolegliwość ta może przybierać różne formy, a do najczęstszych należą cukrzyca insulinozależna (typu I) i insulinoniezależna (typu II). Liczba chorych w Polsce wynosi średnio 2 miliony osób, z czego aż 1/4 nie jest tego świadoma. Badania wskazują, że w ciągu najbliższych 15–20 lat zachorowalność na cukrzycę wzrośnie dwukrotnie.
Przyczyny, objawy i leczenie cukrzycy
Cukrzyca typu I, dawniej zwana „młodzieńczą”, pojawia się najczęściej między 10 a 14 rokiem życia i stanowi 10% wszystkich zachorowań. Wywołuje ją brak insuliny wynikający z uszkodzenia komórek beta trzustki.
Przyczyn można upatrywać w stosowaniu niektórych leków, infekcjach wirusowych, przewlekłym stresie, kontakcie z substancjami chemicznymi oraz częściowo w uwarunkowaniach genetycznych.
Do objawów cukrzycy typu I należą gwałtowna utrata masy ciała, wielomocz, nadmierne pragnienie, stałe uczucie zmęczenia, pogorszenie koncentracji, zmniejszona odporność organizmu, a nawet zaburzenia świadomości.
Cukrzyca typu II jest najczęstszą postacią tej choroby i dotyczy nawet 90% diabetyków. Występuje najczęściej u osób po 40 roku życia, starszych i otyłych. Charakteryzują ją zaburzenia zarówno w wydzielaniu, jak i działania insuliny. Warunkują ją czynniki środowiskowe oraz genetyczne.
Cukrzyca typu II rozwija się powoli i nie daje charakterystycznych objawów, przez co bardzo często rozpoznawana jest po latach.
Oprócz symptomów znanych z typu I pojawiają się zaburzenia w gojeniu ran, zmiany ropne na skórze, zaburzenia ukrwienia, szczególnie u osób starszych (np. uczucie zimnych stóp), impotencja, stany zapalne pochwy, świąd skóry.
Leczenie cukrzycy może przybierać różne formy w zależności od jej typu oraz przebiegu. U nielicznych pacjentów możliwe jest kontrolowanie poziomu glukozy we krwi za pomocą wysiłku fizycznego i odpowiedniej diety. Większość chorych potrzebuje jednak doustnych leków przeciwcukrzycowych, a zdecydowana większość musi codziennie przyjmować zastrzyki z insuliny.
Cukrzyca – powikłania
Nieodpowiednio kontrolowany przebieg cukrzycy może doprowadzić do licznych powikłań. Chory często cierpi na dokuczliwy świąd skóry, rumień cukrzycowy, nadmierną suchość skóry, ma skłonność do zapadania na grzybice i drożdżyce.
Do innych zmian należą zakażenia ran w obrębie stóp, które powstają na skutek uszkodzenia naczyń krwionośnych wynikających z zaburzeń krążenia, tzw. stopa cukrzycowa. Utrudnione gojenie się ran i owrzodzeń świadczy o postępującej martwicy.
Ponadto osłabieniu ulegają stawy i kości, co w krótkim czasie może doprowadzić do deformacji kości, a w efekcie problemów z chodzeniem. Nieleczona stopa cukrzycowa najczęściej kończy się amputacją.
Na pogorszenie zmian w obrębie nóg, które wywołane są powikłaniami po cukrzycy, mogą mieć także wpływ żylaki. Upośledzenie sprawności żył głębokich i powierzchniowych kończyn dolnych powoduje gorszy odpływ krwi, czego efektem są obrzęki oraz bóle podudzi. Problemy z utlenowaniem tkanek stopy i podudzia przyczyniają się do powstania ran i zgorzeli.
Ważnym etapem jest określenie wydolności żył oraz ocena czy dolegliwości związane z bólami podudzi, obrzękami i kurczami leżą po stronie pogorszonego odpływu krwi tętnicami czy przewlekłej niewydolności żylnej. Dzięki temu możliwe staje się zastosowanie odpowiedniego leczenia farmakologicznego lub – opcjonalnie – przy użyciu wyrobów kompresyjnych.
Dieta cukrzyka
Duże znaczenie w leczeniu cukrzycy ma odpowiednia dieta. Z jadłospisu należy wyeliminować cukry proste i zastąpić je cukrami złożonymi o niskim indeksie glikemicznym. Ważne jest także zamienienie tłuszczy zwierzęcych, np. smalcu i masła, na nienasycone tłuszcze roślinne – olej słonecznikowy czy oliwę z oliwek.
Chory może codziennie spożywać chudy ser, jogurty, rośliny strączkowe, ziemniaki, kasze, ryż, warzywa i niektóre owoce oraz chleb razowy. Dwa lub trzy razy w tygodniu dozwolone jest zjedzenie drobiu, jaj, chudych ryb i cielęciny. Maksymalnie trzy razy w miesiącu na talerz może trafić mięso wieprzowe lub wołowe.
Bardzo ważne jest także ograniczenie soli. Sól z powodzeniem można zastąpić ziołami, np. estragonem, tymiankiem i lubczykiem. Nadmiar soli w diecie może prowadzić do chorób serca, zawału i udaru, dlatego diabetycy muszą szczególnie uważać na swój jadłospis.